Antipsychoticagebruik: een zegen of een vloek ? Wat is wijsheid?

Over antipsychotica is veel te doen de laatste jaren. Er is onrust, kritiek, wantrouwen en er zijn tegenstrijdige berichten over onderzoeksresultaten. Antipsychoticagebruik: een zegen of een vloek ? Wat is wijsheid? Voor gebruikers van antipsychotica is dat natuurlijk verwarrend en ook voor alle naasten, dus ook voor jou als partner. Dit is een moeilijke discussie en daarin bestaan geen simpele zwart witte waarheden. Hoe langer de discussie duurt, hoe vaker je wel zwart witte beweringen hoort of waarbij tegenstanders elkaar verketteren (denk ook aan de lopende Zwarte Piet-discussie).

Antipsychotica is een lastig thema waarbij enkele uitgangspunten in de gaten moeten worden gehouden. Dat wil ik gebruiken als leidraad in deze en de volgende blog over dit onderwerp. Op 11 juni 2016 had de NRC een kritisch, goed, artikel over risperidon (Risperdal®) gebruik bij kinderen (zie: http://www.nrc.nl/handelsblad/2016/06/11/een-wondermiddelof-een-total-loss-2570388 ). Dat legt ook goed in vogelvlucht uit welke zaken daarin een rol spelen en waarom het in de kinderpsychiatrie een lastig thema is.

Antipsychoticagebruik in Nederland

Hier zie je een plaatje uit 2013 over antipsychoticagebruik in Nederland (Bron: Zorginstituut Nederland):

Bron: www.zorgatlas.nl

Het plaatje is simpel. Hoe donkerder de kleur hoe meer antipsychoticagebruik in een regio. Wat valt meteen op? Juist, dat zijn vaak óok de gebieden die economisch minder groeien, meer werkeloosheid hebben en/of qua bevolking krimpen en waar de bevolking gemiddeld een lager opleidingsniveau heeft. Er zijn ook enkele grote steden bij (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag). Komt het een door het ander? Veroorzaakt economische – (en/of bevolkings-) krimp meer klachten en dus meer antipsychoticagebruik? Dát is een gevaarlijke, onzinnige conclusie. Het gaat namelijk om een correlatieve relatie, geen causale.

Verschil tussen causale en correlatieve relatie

Dat klinkt moeilijk natuurlijk. Een causaal verband betekent een ‘oorzaakgevolgrelatie’ (door X komt Y) en een correlatief verband betekent er is een ‘samenhang tussen’ (X houdt verband met Y). Als je ‘kort door de bocht’ zaken aan elkaar koppelt (er een causale relatie tussen legt) kom je op kromme conclusies uit en vandaaruit kan dat leiden tot verkeerde acties. Even een grappig voorbeeld om het duidelijk te maken.

Vroeger werd kinderen wijsgemaakt dat de ooievaar de kindjes bracht en ergens neerlegde (tussen de kroppen sla of de kool of zoiets?). Een apekoolverhaal natuurlijk omdat praten over seks taboe was. Een verkeerde causale relatie leggen is dan: vroeger waren er veel ooievaars en had Nederland een hoog geboortecijfer. Nu heeft Nederland weinig ooievaars en een laag geboortecijfers. Aha, zie je wel, dus… om de vergrijzing tegen te gaan, gaan we ooievaars importeren uit Spanje en hier laten nestelen. Dan komt het vanzelf weer goed.

Maar hoe zit het dan echt met vroeger en nu en de geboortecijfers en de ooievaars? Ten eerste maakten en maken we nog steeds zélf onze kindjes J. Ten tweede: vroeger was Nederland een weinig geïndustrialiseerd land met veel platteland, boeren en de ooievaars hadden veel plek om hun nesten te bouwen. Sinds de jaren 60 is de welvaart, de industrialisatie, de verstedelijking, de individualisering enorm gestegen en ‘de pil’ beschikbaar gekomen… en is het aantal ooievaars fors gedaald. Ook de klimaatverandering draagt bij. Het aantal geboortes is enorm gedaald, maar een direct verband tussen ooievaars en aantal geboortes is er niet. Beide worden elk zelf beïnvloed door andere factoren en dan spreken van een correlatieve relatie (bovendien een zwakke).

Waarom Is er samenhang tussen sociaaleconomische omstandigheden en gebruik van antipsychotica?

Er ís verband tussen die omstandigheden en antipsychoticagebruik; het kaartje toont dat en het is bewezen in wetenschappelijk onderzoek. Kort en goed is er vaak een stapeling van kansarme omstandigheden: weinig opleiding, weinig sociaal netwerk, of dat sociaal netwerk is zelf ook vaak kansarm, ze wonen vaak in armere wijken, zijn vaker werkloos, hebben vaker ongezonde leefstijlen en zijn vaker ongezond dan leeftijdsgenoten enzovoort. Dit soort omstandigheden vind je ook in de donkere gebieden op het getoonde kaartje. Let wel:

Er zijn ook kansrijke, goed opgeleide mensen, met vaak een gezondere leefstijl (enz.), die antipsychotica gebruiken, maar ik spreek nu even over álle antipsychoticagebruikers tezamen en waar het zwaartepunt ligt. Mensen die in kansarme omstandigheden verkeren, minder scholing hebben en armer zijn, zijn sociaal kwetsbaarder. Dat geeft continu meer stress, dat maakt hen vatbaarder voor ziekten zowel fysiek als mentaal. Als ze ziek worden, zijn de herstelkansen minder vergeleken met de kansrijkere antipsychoticagebruikers.